Gök Tanrı İnancı: Türklerin Eski Dini

Gök Tanrı inancı, Orta Asya bozkırlarında yaşayan Türk, Moğol ve bazı Altay halklarının tarih öncesinden Orta Çağ’a kadar benimsediği tek tanrılı inanç sistemidir. Bu inançta “Tengri” ya da “Kök Tengri”, evrenin en yüce varlığı, yaratıcı ve düzen sağlayıcı olarak kabul edilir. Gök Tanrı kültü, Türklerin dini yaşamını, devlet anlayışını ve toplumsal değerlerini derinden etkilemiştir.

Gök Tanrı İnancının Temel Özellikleri

1. Tek Tanrılı Dünya Görüşü
   Gök Tanrı inancı, politeist değil monoteist bir yapıya sahiptir. Tengri, evrenin yaratıcısı, koruyucusu ve en yüce hâkimidir.
2. Doğa ile İç İçe İnanç Sistemi
   Gök Tanrı’nın yanı sıra, doğa ruhları (İyeler) ve atalar ruhu kutsal sayılırdı. Bu varlıklar Tanrı’nın yarattığı düzenin parçalarıydı.
3. Gök Merkezli Kozmoloji
   “Kök” kelimesi Türkçe’de “gök” anlamına gelir. Bu, Tanrı’nın göklerde bulunduğu ve göğün kutsallığını simgeler.
4. Kutsal Renk ve Yönler
   Mavi (gök rengi) kutsaldı. Ayrıca yönlerin de mitolojik anlamları vardı: Doğu (güneşin doğduğu yer) kutsallık, batı ise yaşamın sonunu simgelerdi.

Gök Tanrı ve Diğer Kutsal Varlıklar

• Tengri – Yaratıcı, göğün efendisi.
• Yer-Su Ruhları – Toprak, dağ, ırmak gibi doğal unsurların koruyucuları.
• Umay Ana – Aileyi ve çocukları koruyan dişi ruh.
• Erlik Han – Yeraltı dünyasının hükümdarı, kötücül varlıkların lideri.

Bu figürler, Tengri’nin izniyle insan yaşamını etkileyen ruhsal güçler olarak görülürdü.

Gök Tanrı İnancında Hükümdar Anlayışı

Türk devlet geleneğinde kağan veya hanın kut adı verilen ilahi bir yetkiyle yönetme hakkına sahip olduğuna inanılırdı. Bu kut, Tengri tarafından verilir; adaletli ve başarılı bir yönetim sergilendiği sürece devam ederdi. Devletin bekası, Tanrı’nın iradesine uygun davranmaya bağlıydı.

Ritüeller ve İbadet Şekilleri

• Dağ ve Tepe Törenleri: Yüksek yerlerde kurban sunma geleneği vardı.
• At Kurbanı: At, kutsal sayılır ve önemli törenlerde Tengri’ye sunulurdu.
• Gök’e Dua: Eller göğe kaldırılarak Tengri’den yardım dilenirdi.
• Atalar Kültü: Ölen atalara saygı gösterilir, mezar başında anma törenleri yapılırdı.

Tarihsel Etkiler ve Günümüze Yansımalar

Gök Tanrı inancı, İslamiyet’ten önce Türklerin milli diniydi. İslam’a geçişten sonra bile bazı gelenekler yaşamaya devam etti:

• Göğe bakarak dua etme alışkanlığı
• Bayraklarda mavi rengin kullanılması
• “Kutsal dağ” inancı
• Hakanın Tanrı adına hükmetmesi düşüncesi

Günümüzde Tengricilik, bazı bölgelerde kültürel kimliğin parçası olarak hâlâ yaşatılmaktadır.

Sonuç

Gök Tanrı inancı, Türklerin tarih sahnesindeki yolculuğunda hem dini hem de kültürel bir temel oluşturmuştur. Tengri’ye duyulan saygı, doğa sevgisi ve ilahi adalet anlayışı, hem destanlarda hem de devlet geleneğinde izlerini bırakmıştır. Bu kadim inanç sistemi, Türk kültürünün köklerini anlamak için vazgeçilmez bir anahtardır.