Celali İsyanları

Celali İsyanları, 16. ve 17. yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nd birçok noktasında etnik, dini, sosyal ve ekonomik nedenler dolayı çıkan isyan hareketlerinin tümüne verilen addır.

Şahkulu

İlk Celali İsyanı, 1519 yılında Şahkulu liderliğinde İran asıllı Türkmenler tarafından başlatıldı. Şahkulu, Horasan bölgesindeki bir köyde doğmuş ve genç yaşta babasını kaybetmiştir. Daha sonra Safevi Devleti’ne katılmış ve İran’daki askeri eğitimler almıştır. Osmanlı Devleti’ne gelmesiyle beraber Memlük savaşında görev almıştır. Fakat görevinin tamamlanmasının ardından maaşının ödenmemesi nedeniyle isyan etmiştir. Şahkulu’nun isyanı, Anadolu’nun birçok yerinde destek bulmuştur. Osmanlı ordusu ise isyancıları Konya yakınlarında durdurmuş ve Şahkulu dahil birçok isyancı öldürülmüştür.

Celali İsyanları’nın ikinci dalgası ise 1590’larda başlamıştır. Bu isyanların nedenleri arasında, devletin vergi politikalarından memnuniyetsizlik, sosyal ve ekonomik dengesizlikler, ayrıca mezhepsel farklılıklar da yer almaktadır. Bu dönemde, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu ekonomik kriz, isyanların çıkmasına neden olmuştur.

İkinci Celali İsyanı’nın liderleri arasında Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin ve Tavşanlı Abdullah gibi kişiler yer almaktadır. Şeyh Bedreddin, Mevlevilik mezhebine mensup bir din adamıdır ve isyanı dini bir hareket olarak başlatmıştır. Tavşanlı Abdullah ise, Anadolu’nun batısındaki Kütahya bölgesinde etkin olan bir zengin tüccardır. İsyanlar, devlete karşı mücadele eden birçok kesimi birleştirmiş ve yaygın bir halk ayaklanması şekline dönüşmüştür.

Osmanlı Devleti, isyanları bastırmak için sert önlemler almıştır. İsyanların en yoğun olduğu bölgelerde askeri operasyonlar düzenlenmiş ve isyancı liderler yakalanarak cezalandırılmıştır. Ancak, isyanlar uzun yıllar boyunca devam etmiştir ve Osmanlı Devleti’ni ciddi bir şekilde zorlamıştır.

Üçüncü Celali İsyanı ise 1640’larda başlamıştır. Bu isyanın nedenleri arasında, devletin vergi politikalarından memnuniyetsizlik, ekonomik kriz, ayrıca askeri ve siyasi nedenler yer almaktadır. İsyanın liderleri arasında Abaza Mehmed Paşa ve Kuyucu Murat Paşa gibi kişiler bulunmaktadır.

Osmanlı Devleti, üçüncü Celali İsyanı’nı da sert bir şekilde bastırmıştır. Osmanlı ordusu, isyancıların yoğun olduğu bölgelere saldırmış ve liderlerini yakalamıştır. İsyancılar arasında şiddetli çatışmalar yaşanmış ve birçok insan öldürülmüştür.

Celali İsyanları, Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu sosyal, ekonomik ve siyasi sorunların bir sonucudur. İsyanlar,

Yavuz Sultan Selim döneminde kalabalık taraftarlarıyla ayaklanan Yozgatlı Celal Devlet için büyük problem yaratmıştı. Bundan sonra Anadolu’daki isyanlara onun adıyla anılmaya başlandı on altıncı yüzyılın sonunda ekonomik olumsuzlukların tabii bir sonucu olarak reaya nezdinde bir takım memnuniyetsizlik giderek yayılmaya başlamıştı.

Avusturya ve İran ile yapılan savaşın içeride yol aştığı zaaftan yararlanmaya çalışan unsurlar önemli bir güvenlik sorunu ve sosyal bir problem olarak ortaya çıktı. Özellikle Haçova Savaşı’ndan sonra eşkıyalık hareketleri geniş çaplı bir isyana dönüştü. Sadrazam Cağaloğlu Sinan Paşa’nın sert önlemleri durumu şiddetlendirdi. İlk büyük Celali isyancısı Karayazıcı Abdulhalim önderliğinde toplanan kalabalıklar Anadolu’nun altını üstüne getirdi. Onun ölümüyle kardeşi Deli Hasan kalabalıkları etrafında topladı. Celali İsyanları Deli Hasan’ın devlet görevin alınmasıyla zayıfladı. Kuyucu[1] Murat Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun saldırısıyla da öldürücü darbeyi aldı.

Celali İsyanları her ne kadar başarıyla bastırılsada devlete ağır darbe vurmuştu. Öte yandan Anadolu’daki Celali isyanlarının siyasi açıdan bir iddiası yoktur.

[1] Öldürdüğü isyancıların kellelerini kuyuya attırdığı için bu lakabı aldığı söylenmektedir.