Tanzimat Fermanı

Tanzimat Fermanı, 3 Kasım 1839 tarihinde Sultan Abdülmecid tarafından İstanbul Gülhane Parkı’nda okunarak ilan edilmiş ve Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinin başlangıcı kabul edilmiştir. Hazırlıklarını dönemin Hariciye Nazırı Mustafa Reşid Paşa yürütmüş, ferman bu nedenle “Gülhane Hatt-ı Hümayunu” adıyla da anılmıştır.

Osmanlı’da Modernleşmenin İlk Büyük Adımı

Tanzimat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğu‘nda gerçekleşen modernleşme hareketlerinin bir sonucu olarak 1839 yılında II. Mahmud tarafından ilan edilen bir reform belgesidir. Bu ferman, Osmanlı Devleti’nde hukukun üstünlüğünü ve eşitliği sağlamayı amaçlayan bir dizi düzenlemeyi içermektedir. Tanzimat Fermanı esasında Osmanlı’ya Batılı anlamda bir düşünce biçimi ve yönetim şekli getirmek için Avrupa’dan esinlenerek yapılan programlı bir yenilik ve kültür hareketidir.

Tanzimat Fermanı Hangi Padişah Döneminde

Tanzimat Fermanı, 3 Kasım 1839’da Sultan Abdülmecid döneminde ilan edilmiştir.

Ferman, Abdülmecid’in tahta çıkışının hemen ardından, Mustafa Reşid Paşa tarafından hazırlanıp Gülhane Parkı’nda okunmuş ve bu nedenle “Gülhane Hatt-ı Hümayunu” adıyla da anılmıştır.

İlan Edilmesinin Sebepleri

Tanzimat Fermanı’nın ilanında hem iç hem de dış dinamikler etkili olmuştur. Osmanlı Devleti, 19. yüzyılda siyasi, ekonomik ve askeri bakımdan zayıflamıştı. Vergi toplamada düzensizlikler yaşanıyor, rüşvet ve yolsuzluk yaygınlaşıyor, halk devlet otoritesine güvenini kaybediyordu. Gayrimüslim tebaanın hakları ise Batılı devletler tarafından sıkça gündeme getiriliyor, bu durum Osmanlı’nın dış siyasetinde baskı oluşturuyordu. Bu ortamda reform ihtiyacı kaçınılmaz hale geldi.

Tanzimat Fermanı’nın İlanı

Osmanlı Devleti karşısında cesaret alan Mısır valisi, Sultan ile anlaşmaya yanaşmadı. Sultan Abdülmecid Han, devleti bu zor durumdan kurtarmak için çareler aradı. Bu sırada Avrupa’dan yeni dönen Mustafa Reşid Paşa, Sultan’a Avrupa’nın yardımını sağlamak gibi bir bahaneyle Gülhane Hatt-ı Hümayunu adı ile meşhur olan Tanzimat Fermanı’nı yayınlatmaya girişimlerinde bulundu.

19. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasal sosyal ve ekonomik şartlar 3 Kasım 1839’da bu fermanının ilanıyla sonuçlandı. Amaç devrin çarklarına göre reformlar yaparak devletin gücünü tek bir merkezden kullanılmasını sağlamaktı. Nihayetinde 3 Kasım 1839 tarihinde Topkapı Sarayı’nın Gülhane Bahçesinde düzenlenen ve yabancı elçilerle, devlet adamlarının hazır bulunduğu toplantıda, Mustafa Reşit Paşa tarafından Tanzimat Fermanı ilan edildi. Bu ferman Osmanlı’da yeni bir dönemin başlangıcı oldu.

Tanzimat Fermanı’nın Maddeleri

Tanzimat Fermanı (1839), Osmanlı’da modernleşmenin ilk büyük adımı kabul edilen bir belgedir. İşte fermanın başlıca maddeleri:

• Can, mal ve namus güvenliği: Herkesin hayatı, malı ve onuru devlet güvencesi altına alınacaktır.
• Vergi sistemi: Vergiler adaletli ve düzenli bir şekilde toplanacak, herkes gelirine göre vergi verecektir.
• Askerlik düzeni: Askerlik belli bir süre ile sınırlandırılacak, keyfî askere alma uygulamalarına son verilecektir.
• Yargı güvencesi: Hiç kimse yargılanmadan cezalandırılmayacak, mahkemeler açık yapılacaktır.
• Eşitlik: Müslüman ve gayrimüslim tüm Osmanlı tebaları kanun önünde eşit olacaktır.
• Rüşvet ve yolsuzlukla mücadele: Devlet yönetiminde yolsuzluk ve rüşvetin önüne geçilecektir.

Tanzimat Fermanı’nın Getirdiği Yenilikler

Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla birlikte Osmanlı Devleti’nde bir dizi önemli değişiklik gerçekleştirilmiştir. Bu değişiklikler arasında, hukukun üstünlüğü ilkesinin kabul edilmesi, vergi sisteminin düzenlenmesi, askeri reformların yapılması, eğitim sisteminin modernleştirilmesi ve ticaretin serbestleştirilmesi gibi konular yer almaktadır.

Fermanının altında imzası bulunan devlet görevlileri, bu reformların uygulanması ve takip edilmesi konusunda sorumluluk üstlenmişlerdir. Bu reformlar, Osmanlı Devleti’nin modernleşme sürecinde önemli bir adım olarak kabul edilmiştir.

Osmanlı Devleti’nde birçok yeni kurum ve düzenleme oluşturulmuştur. Bu kurumlar arasında Meclis-i Tanzimat, Şura-yı Devlet, Mülkiye Mektebi gibi önemli kurumlar yer almaktadır. Ayrıca, Tanzimat Fermanı’nın ilanıyla birlikte Osmanlı Devleti’nde birçok yeni kanun ve düzenleme yapılmıştır.

Tanzimat Fermanı’nın ilanı, Osmanlı Devleti’nde modernleşme sürecinin başlangıcı olarak kabul edilmektedir. Bu ferman, Osmanlı Devleti’nin Batı’daki gelişmelere ayak uydurma çabasının bir ifadesidir. Ancak, uygulanması sürecinde bazı zorluklar yaşanmış ve reformların tam anlamıyla gerçekleştirilememiştir.

Osmanlı’ya Batılı anlamda bir düşünce biçimi ve yönetim şekli getirmek için Avrupa’dan esinlenerek yapılan programlı bir yenilik ve kültür hareketiydi. Tanzimat Fermanı’nın getirdiği önemli yenilikler şunlardı:

• Müslüman veya gayrimüslim olan herkesin can, mal, namus güvenliği devlet garantisi altına alınacak
• Vergiler herkesin gelirine göre düzenli bir şekilde alınacak
• Askerlik belirli bir düzene göre olacak
• Mahkemeler herkese açık olacak ve mahkeme kararı olmadan kimse idam edilmeyecek
• Herkesin mal ve mülk sahibi olması ve bunu miras olarak bırakabilmesi sağlanacak
• Rüşvet ve iltimas kaldırılacak, kanun gücünün her gücün üstünde olduğu kabul edilecekti

Tanzimat Fermanı, Osmanlı Devletinde anayasal düzenin başlangıç noktası olarak kabul edilebilir. Bu fermanla Sultan Abdülmecid, kendi gücünün üzerinde bir güç olduğunu kabul ediyordu. Tanzimat Fermanı ile azınlıklara bazı haklar verilmişti. Bu hakları bahane eden Avrupa devletleri Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmaya devam ettiler. Oysa Tanzimat Fermanı, bir anlamda bu tip müdahaleleri önlemek için ilan edilmişti.

Tanzimat Fermanı’nın Önemi

Tanzimat Fermanı’nın Önemi şu başlıklar altında özetlenebilir:

• Modernleşmenin başlangıcıdır: Osmanlı Devleti’nde Batı tarzı hukuk ve yönetim anlayışına geçişin ilk resmi adımı olmuştur.
• Tanzimat Dönemi’ni başlatmıştır: 1839–1876 yılları arasındaki reform süreci bu fermanla başlamıştır.
• Hukukun üstünlüğünü vurgulamıştır: Padişahın yetkilerinin sınırlanması ve kanun önünde eşitlik ilkesi ilk defa resmen dile getirilmiştir.
• Temel hak ve özgürlükleri güvence altına almıştır: Can, mal ve namus dokunulmazlığı, adil yargılanma ve vergide adalet ilkeleri resmen kabul edilmiştir.
• Gayrimüslimlere yeni haklar tanımıştır: Müslüman ve gayrimüslim tebaanın eşitliğini vurgulaması, Osmanlı toplum yapısında önemli bir değişim başlatmıştır.
• Avrupa’ya reform mesajı vermiştir: Batılı devletlerin Osmanlı üzerindeki baskısını azaltmak ve onların desteğini kazanmak amacıyla da büyük önem taşımıştır.
• Anayasal gelişmelere zemin hazırlamıştır: 1876’daki I. Meşrutiyet ve Kanun-i Esasi’nin ilanı gibi sonraki anayasal düzenlemelere temel oluşturmuştur.

Kısacası Tanzimat Fermanı, Osmanlı’da modern devlet anlayışına geçişin miladı kabul edilen bir belgedir.

Sonuçları

Sonuç olarak, Tanzimat Fermanı Osmanlı Devleti’nde gerçekleşen modernleşme hareketlerinin bir dönüm noktasıdır. Bu ferman, Osmanlı Devleti’nin hukukun üstünlüğü ve eşitlik ilkesine dayalı bir yapıya geçişini simgeler. Ancak, uygulama sürecinde yaşanan zorluklar nedeniyle reformların tam anlamıyla gerçekleştirilemediği de unutulmamalıdır.