I. Gıyaseddin Keyhüsrev

I. Gıyaseddin Keyhüsrev (ö. 1211), Anadolu Selçuklu Devleti’nin önemli hükümdarlarından biridir. İki kez tahta çıkmış olması, Anadolu’daki siyasi istikrarsızlık ve iç mücadelelerin yoğunluğunu göstermektedir. Onun döneminde devlet, hem iç karışıklıklarla hem de Bizans sınırlarındaki mücadelelerle karşı karşıya kalmıştır.

Tahta Çıkışı ve İlk Saltanatı (1192-1196)

I. Gıyaseddin Keyhüsrev, II. Kılıç Arslan’ın en küçük oğludur. Bazı kaynaklarda annesinin Hristiyan olduğunu yazar. Babasının ölümünden sonra Anadolu Selçuklu tahtına çıkan kardeşleri arasında şiddetli bir taht mücadelesi yaşanmış, bu kargaşa ortamında Keyhüsrev 1192’de Konya’da tahta geçmiştir. Ancak kısa süre sonra kardeşlerinden Rükneddin Süleymanşah’ın baskısıyla 1196’da tahtı kaybetmek zorunda kalmıştır.

I. Gıyaseddin Keyhüsrev tahta oturduktan sonra kendisi için İstanbul’da bulunduğu sürer zarfında dine uygun hareketlerde bulunmadığını ifade eden din adamı Tirmizi’yi idam ettirmiştir. Bu idam halktan büyük tepki toplamış hatta 3 sene süren kıtlık günlerini bu olayın sebep olduğuna inanılmıştır. Bu olaydan sonra dikkate şayan bir nokta da İstanbul’da ki Latin işgali sebebiyle Bizans İmparatoru I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in yanına sığınmış bulunmakta ve Bu iki eki dost birlikte Latin ordularının üzerine yürüyüp İstanbul’u tekrar Bizans hâkimiyetine girmesi için çaba sarf ederler. Ancak iki ordunun karşılaşması sırasında Türklerin ganimet toplama arzusu yüzünden bir aralık Sultan’ın yanında asker kalmaz bu esnada fırsatı değerlendiren bir düşman Sultan’ın atının ayaklarını kesmek suretiyle I. Gıyaseddin Keyhüsrev i yere düşürerek şehit eder. Bundan sonra savaşta ki durum tersine dönerek Türkler bozguna uğrar. Ayrıca Bizans imparatoru da Latinlerce esir edilir.

Sürgün Yılları

Tahttan indirildikten sonra Bizans topraklarına sığınan Keyhüsrev, bir süre İstanbul’da yaşamış ve Bizans İmparatoru III. Aleksios ile yakın ilişkiler kurmuştur. Burada bulunduğu dönemde Bizans kültürüyle temasta bulunmuş, aynı zamanda Anadolu’ya geri dönmek için siyasi fırsatlar kollamıştır.

İkinci Saltanatı (1205-1211)

1196’da tahttan indirilen Keyhüsrev, kardeşi II. Süleymanşah’ın ölümü ve ardından tahta çıkan yeğeni III. Kılıç Arslan’ın küçük yaşta olması sebebiyle yeniden iktidar mücadelesine girmiştir. 1205 yılında Anadolu’ya dönerek tahta ikinci kez çıkmıştır.

Bu dönemde Anadolu Selçuklu Devleti, ticaret yollarının güvenliğini sağlamaya ve bölgesel hâkimiyetini güçlendirmeye çalışmıştır. Keyhüsrev, özellikle Antalya’yı ele geçirerek Akdeniz ticareti üzerinde etkili bir kontrol kurmuştur. Bu fetihle birlikte Anadolu Selçukluları, deniz ticaretinde daha aktif bir rol oynamaya başlamıştır.

Bizans ile Mücadele ve Ölümü

I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in en önemli mücadelelerinden biri, Bizans’a karşı yaptığı savaşlardır. 1211 yılında Bizans İmparatoru I. Theodor Laskaris ile Alaşehir (Philadelphia) yakınlarında yapılan savaşta şehit düşmüştür. Ölümüyle birlikte Anadolu Selçuklu tahtına oğlu I. İzzeddin Keykavus geçmiştir.

Değerlendirme

I. Gıyaseddin Keyhüsrev, Anadolu Selçuklu tarihinde önemli bir dönemeç noktasıdır. Onun döneminde:

Devlet, ciddi taht mücadeleleri yaşamış,
Antalya’nın fethiyle deniz ticareti güçlenmiş,
Bizans ile yoğun sınır mücadeleleri yaşanmıştır.

Her ne kadar taht mücadeleleri ve erken ölümü, uzun soluklu bir istikrarın oluşmasını engellese de, Keyhüsrev’in özellikle Antalya’nın fethi ile Anadolu Selçuklu Devleti’nin ekonomik gücüne büyük katkı sağladığı söylenebilir.