Mondros Antlaşması
Mondros Antlaşması, 30 Ekim 1918 ‘de Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasındaki savaşı durduran ateşkes antlaşmasıdır. Antlaşma Mondros adasının Limni limanındaki Agamemnon adlı İngiliz zırhlısında imzalanmıştır.
Osmanlı Ordularının cephelere başarısız olması doğrultusunda hükümetin başına yeni geçen İzzet Paşa bir mütarekenin elzem olduğunun farkındaydı. Ancak mütareke için yürüttüğü çabalar sonuç vermedi. Bu sıkıntılı zamanda, daha önce Kut-l Amara’da esir alınan ve Büyük Ada’da esaretini geçiren, İngiliz General Townshend barış görüşmeleri için arabuluculuk rolünü talep etti. Kendisi anılarında esareti sırasındaki iyi tutum ve iyi şartlardan dolayı Türklere teşekkür için bu görevi istediğini yazmıştır. İsteği memnuniyetle kabul edilen Townshend, İngilizlerle görüşmeleri başlatmak için İstanbul’dan ayrıldı. Ancak İngilizler, General Townshend tarafından götürülen teklifi kabul etmediler. Müzakerelerin Akdeniz filoları komutanı Sör Amiral Calthorpe ile yürütülmesini istediler. Bunun üzerine müzakereleri yürütecek heyetin kararlaştırılması hususunda problem ortaya çıktı. Padişah, Damat Ferit taraftarıyken İzzet Paşa ve Townshend ise Rauf Bey’in gitmesini istiyordu. Kısa bir krizden sonra Padişah geri adım atı. Rauf Bey ve yanında ki heyete Osmanlı isteklerini içeren 8 maddelik bir talimatname verildi.
Bu talimatname özetle: Boğazların, İtilaf devletlerinin ticaret ve savaş gemilerine açık olacağını (Yunan gemileri hariç), mütareke sınırlarının ihlal edilmemesi ve ülkenin herhangi bir yerine asker çıkarılmamasını içeriyordu.
Yola çıkan Osmanlı heyeti Peykişevket isimli savaş gemisiyle Bandırmaya geldi. Buradan tren yoluyla İzmir’e geçtiler. Buradan da Liverpool adlı kruvazör ile görüşmelerin gerçekleşeceği Mondros adasının Limni limanındaki Agamemnon adlı İngiliz zırhlısına 27 Ekim günü ulaştılar. 30 Ekim 1918’de Mütareke metni imzalandı. Rauf Orbay anılarından metni imzalamak zorunda kaldığını aksi taktirde Amıral Calhorpe’nin donanmasıyla İstanbul’a gireceğini yazmıştır. Mondros Antlaşması klasik bir silah bırakışmadan ziyade, Türk topraklarının işgaline ve paylaştırılmasını içeren maddelerle Osmanlı’nın idam fermanı idi. Mütarekesi’nin imzalanmasıyla Osmanlı topraklarının işgalleri hızlanmaya başladı.
Mondros Antlaşması Maddeleri
- Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının açılması, Karadeniz’e serbestçe geçişin temini ve Çanakkale ve Karadeniz istihkamlarının İtilaf Devletleri tarafından işgali sağlanacaktır.
- Osmanlı sularındaki bütün torpil tarlaları ile torpido ve kovan mevzilerinin yerleri gösterilecek ve bunları taramak ve kaldırmak için yardım edilecektir.
- Karadeniz’deki torpiller hakkında bilgi verilecektir.
- İtilaf Devletlerinin bütün esirleri ile Ermeni esirleri kayıtsız şartsız İstanbul’da teslim olunacaktır.
- Hudutların korunması ve iç asayişin temini dışında, Osmanlı ordusu derhal terhis edilecektir.
- Osmanlı harp gemileri teslim olup, gösterilecek Osmanlı limanlarında gözaltında bulundurulacaktır.
- İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya çıkması halinde herhangi bir stratejik yeri işgal etme hakkına sahip olacaktır.
- Osmanlı demir yollarından İtilaf Devletleri istifade edecekler ve Osmanlı ticaret gemileri onların hizmetinde bulundurulacaktır.
- İtilaf Devletleri, Osmanlı tersane ve limanlarındaki vasıtalardan istifade sağlayacaktır.
- Toros Tünelleri, İtilaf Devletleri tarafından işgal olunacaktır.
- İran içlerinde ve Kafkasya’da bulunan Osmanlı kuvvetleri, işgal ettikleri yerlerden geri çekilecekler.
- Hükümet haberleşmesi dışında, telsiz, telgraf ve kabloların denetimi, İtilaf Devletlerine geçecektir.
- Askeri, ticari ve denizle ilgili madde ve malzemelerin tahribi önlenecektir.
- İtilaf Devletleri kömür, mazot ve yağ maddelerini Türkiye’den temin edeceklerdir. (Bu maddelerden hiç biri ihraç olunmayacaktır.)
- Bütün demiryolları, İtilaf Devletlerin zabıtası tarafından kontrol altına alınacaktır.
- Hicaz, Asir, Yemen, Suriye ve Irak’taki kuvvetler en yakın İtilaf Devletlerinin kumandanlarına teslim olunacaktır.
- Trablus ve Bingazi’deki Osmanlı subayları en yakın İtalyan garnizonuna teslim olacaktır.
- Trablus ve Bingazi’de Osmanlı işgali altında bulunan limanlar İtalyanlara teslim olunacaktır.
- Asker ve sivil Alman ve Avusturya uyruğu, bir ay zarfında Osmanlı topraklarını terk edeceklerdir.
- Gerek askeri teçhizatın teslimine, gerek Osmanlı Ordusunun terhisine ve gerekse nakil vasıtalarının İtilaf Devletlerine teslimine dair verilecek herhangi bir emir, derhal yerine getirilecektir.
- İtilaf Devletleri adına bir üye, iaşe nezaretinde çalışacak bu devletlerin ihtiyaçlarını temin edecek ve isteyeceği her bilgi kendisine verilecektir.
- Osmanlı harp esirleri, İtilaf Devletlerinin nezdinde kalacaktır.
- Osmanlı Hükümeti, merkezi devletlerle bütün ilişkilerini kesecektir.
- Altı vilayet adı verilen yerlerde bir kargaşalık olursa, vilayetlerin herhangi bir kısmının işgali hakkını İtilaf Devletleri haiz bulunacaktır.
- Antlaşma, 1918 yılı Ekim ayının 31 günü yerel saat ile öğleden sonra yürürlüğe girecektir.
Antlaşma Sonrası Yaşanan İşgallerin Haritası
Kaynak
Prof. Dr. Abdullah İlgazi, Doç. Dr. Necati Aksanyar, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Bıyıklı, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Matsis matbaa hiz., 4. Baskı, İstanbul, Ekim 2013.
