İslam Öncesi Türk Tarihi Notları

Türk : Miğfer / Terk edilmiş(Çinliler) / olgunluk çağı(İslam kaynakları) / denizci(Trakyalılara göre) / türeli(Ziya Gökalp) ve güç ve kuvvetli anlamlarına gelir.

Chou teorisi

Eski Çin topraklarında yaşadığı düşünülen ve Türk olduğuna dair kesinlik olmasa da kanıtlar olan halktır. Eğer Türk olduğu kabul edilirse bilinen en eski Türk tarihi Chou halkından başlayacak.

Hsiung-nu (Asya Hun Devleti)

Chou teorisi kanıtlanamadığı için en eski Türk tarihini Hunlar ile başlatmak gerekir.Türk tarihinin başlangıcı olarak bilinen en eski kaynak M.Ö. 318 tarihli beş kral anlaşmasıdır ve Çince yazılmıştır bu vesikaya göre Çinliler hun devletinin saldırılarından korunmak için hun devletine anlaşma teklif etmişlerdir. Anlaşmaya rağmen hun saldırıları devam etmesi üzerine Çinliler hunların geliş istikametlerini surlar ile çevirmeye başlamıştır M.Ö. 214 yılında tamamlanan bu duvarı Çin Seddi olarak tanıyoruz. Uzun yıllar bu duvar sayesinde Çinliler hun tehlikesinden korundu hun devletinin başına Motun Han geçmesi dünya tarihinde gerçek bir liderin ortaya çıkmasının ilk adımlarıydı. Babasını (Tumanı) öldürerek hun tahtına geçen Motun han ilk iş olarak Moğol ve tunguz kabilelerini hakimiyeti altına aldı zaman içerisinde etrafında bulunan bütün budunları hakimiyeti altına aldı. İlk kez bir Türk hakanına Tengri-kut (tanrı kut) denilmiştir. Motun han hun topraklarını Sibirya’dan Himalayalara hazar denizinden japon Denizi’ne kadar genişletti.

• Türk yöneticilerin yanında Moğol ve tunguz gibi yabancı kavimler yer alıyordu.
• Bozkır kültürü hakim ve Göktanrı inancı vardı.
• Ötüken de tuman tarafından kuruldu.
• Mete’nin oğlu Kiok bir Çin prensiyle evlenmesi Çin entrikalarının saraya girmesine neden oldu ve olumsuz sonuçlar doğurdu.
• Çinlilerin casusu Canğkien yakalanıp 10 yıl boyunca gözaltında tutulduktan sonra ülkesine dönüp imparatoruna hunlar hakkında ayrıntılı bir rapor sunar bu rapor çinin hunlara karşı izleyeceği politikaya rehberlik eder.
• Hun devletinin zayıflaması ve hakanın Çin himayesini kabul etmesinin ardından bunu tabiyetine şerefsizlik sayan Çiçi kendine bağlı kitleler ile memleketi terk edip Çu-Talas ırmağı yakınlarında müstakil bir devlet kurar fakat bu Orta Asya Hun devleti Çin ve bazı Türk kavimlerinin ittifağı ile sarayına girilerek  Çiçi dahil 1518 kişi öldürülerek yıkılır.
• Çiçi iktidarının bozulmasıyla durgun ve dağınık şekilde yaşayan Türkler Aral Gölü’nün doğusunda ki bozkırlarda çoğaldıktan sonra artan nüfus ve iklim değişiklikleri sebebi ile batıya göç etmişlerdir bunların Avrupa hun imparatorluğunun ataları olduğu düşünülmektedir.

Avrupa Hun Devleti

• Dili Türkçedir.
• Kurucusu Balamir. En tanınan yönetici Atilla’dır. Atilla’nın babası Muncuk, amcası Rua abisi Bleda’dır.(Atilla ismi sonradan verilmiştir gerçek ismin ne olduğu bilinmiyor)(Atilla’nın eşinin ismi Bang)
• Aybars, Rua, Muncuk, Oktar
• Atillanın üç oğlu İlek, İrnek, Dengizik.
• “Güneşin battığı yere kadar her yeri zapt edebilirim” Uldiz.
• Bizans Hun devletine karşı askeri bir mücadelenin içine giremiyordu fakat hun imparatorluğunda ki yabancıları kışkırtıyordu bunun üzerine Rua, Bizans’ın hun topraklarında ticaret yapmasını ve paralı asker toplamasını yasakladı.
• Rua öldüğünden sonra Bizans kudretli bir düşmandan kurtulduğu için seviniyordu fakat Rua’yı gölgede bırakacak bir başbuğ olan Atilla tahta oturmuştu hunların başına geçtiği zaman 39-40 yaşlarına olan Atilla babası Muncuk erken yaşta öldüğü için amcası Rua’nın yanında yetişmiş iç ve dış devlet idaresini iyi biliyordu.Atilla yalnız değildi memleketi abisi Bleda ile yönetiyorlardı.
• Bizans ile Konstantine (Morgus) Barışı yapıldı.
• Roma imparatorluğu kavimlerin göçünün getirdiği kötü durum neticesinde çıkan isyanları bastırmakta güçlük çekiyordu ve bastırmak için hunlardan yardım istedi batı kanadı komutanı Oktarın yönetimindeki Hun ordusu 20 bin Burgand Savaşçısı’nı öldürmüş bu olay Almanların Nibelungen destanına konu olmuştur.

Tabgaclar

• Ulu, muhterem, saygıdeğer anlamına gelmektedir.
• Kuzen Çin’de kuruluyor kurucusu Şu-ma
• Bünyesinde Çinliler ve Moğolları barındırıyor.
• İpek yoluna bir dönem hakim oldular.
• Zaman içerisinde Budizim’in halka yayılması ile Türk kültürünü yitirip ikiye ayrılıp yıkılmışlardır.

1. Göktürk Devleti

• İlk defa Türk adı devlet adı olarak kullanılmıştır
• Bulgar Türkleri ve Sibirya’daki Türkler hariç tüm Türkleri birleştirmişlerdir.
• Kurucusu Bumin kağan
• Başkenti Ötüken
• Federatif sistem ile yönetilmiştir doğuda Bumin batıda istemi Yapgu
• Bumin’in oğlu Mukan kağan döneminde ülke imparatorluğu yükselmiştir
• Taspar Kağan Budiz’mi kabul ediyor ve bu dinin etkileri neticesin dağılıp yıkılıyorlar

2. Göktürk Devleti

• Kurucusu Kutluk İlteriş kağan
• Dağınık Türk boylarını toplamından sonra Uygular’dan Ötüken’i alarak iyice güçlendi.
• İlteriş Kağan’ın oğulları Bilge Kağan ve İlteriş Kağan amcaları vezir Tonyukuk
• Biçmek yazmak demektir (kâğıda değil de tahta parçalarına yazıyı biçtikleri için)

Uygurlar

• Ötükende Göktürkleri yıkarak hakanlık kurmuşlardır.
• Kurucusu Kutluk Kül Bilge Kağandır. Oğlu Moyençur.
• Çine yardım etmeyi bir gelenek haline getiren Uygurlar Çin’e yardıma giden Böğü Kağan dönerken Manihaizm memlekette yaymak için 4 rahip getirmiştir.
• Manihaizm hayvansal gıdaları yemeği yasaklayan savaşçılık özelliğini zayıflatan Hristiyanlık Mezdeizim ve Buduzim karışımı bir dindir.
• Mani dinin getirdiği gevşeme ile Kırgızlar kalabalık kuvvetler ile Uygur topraklarına girip Karabalsagunu zapt edip hakanı ve ahaliyi kılıçtan geçirmiştir.
• Devletleri yıkılan Uygur halkı göç edip 2 tane devlet kuruyorlar bunlar kendilerinden önceki Türk devletlerinden faklı olarak devletin hakimiyetini güçlendirmeye çalışmamış.

1. Kan-çou Uygur devleti(Sarı Uygurlar)
2. Doğu Türkistan Uygur devleti

Talaş savaşında ağır yenilgi alan Çin’de, Türk anadan doğan Anluşan kendini Çin imparatoru ilan etmiştir.

Orta Asya’dan Türkler çeşitli yerlere göç etmişlerdir.

Kuzeye : Saha, Tuva, Çuvaş Sibirya’da yaşamlarını sürdürüyorlar.

Güneye : Akkunlar (Kuşanlar)

Batıya : Sayıca en kalabalık ve en çok gör buraya oldu. Bu göç yolu üzerinde Hazar deniz i ayrılma noktası olmuştur. Hazarın kuzeyinden batıya gidenler Kıpçaklar Hristiyan olmuşlardır. Hazarın güneyinden batıya gidenler oğuzlar Müslüman olmuşardır.

Avrupa’daki Türk varlığı 374 yılında Balamir ile başlamıştır.

Avarlar

Atilla’nın 453 de ölümüyle doğudan getirilen kitleler burada ki toprakları muhafaza edememiş ve dağılmışlar. Böylelikle Avarlar ortaya çıkmış 565 de Bayan Kağan, Atilla’nın hükümdarlığını yeniden canlandırma edasıyla ortaya çıktı Romanya-Ukrayna-Macaristan – Bulgaristan gibi önemli bölgeleri fethettiyse de Atilla’nın hükümdarlığına çok uzak kaldı. İstanbul ve Selanik’i ikişer kez kuşatmalarına rağmen alamamışlardır. Tarihte Slavları batıya doğru kaydırmaları ile ünlülerdir. Bayan Kağanın ölümüyle zayıflayan Avarlar’ı tuna Bulgarları ortadan kaldırmıştır.

Hazarlar

• Batı Göktürk devletinin hakanın kardeşi Bulan kağan tarafından 620′li yıllarda kitleleri peşine alarak kudretli bir devlet kurdu.
• Peçenek ve Uz saldırıları ile zayıflayan hazarlara Ruslar son darbeyi vurmuşlardır.
• Günümüzde Kırımçak ve Karay Türkleri Musevidir ve Hazaların bakiyesidir.

Peçenekler

• Oğuzlar üç ok boyuna bağlı bir kabile
• Adlarını 889 dam Macar topraklarını istila etmeleriyle duyururlar
• 1071 yılında Malazgirt savaşında geceleyin askerlerini ulatan Alparslan’ın tarafına geçmişlerdir ve savaşın kaderini değiştirmişlerdir.

Kumanlar

• Batı dilinde kumral anlamına gelir
• Orta Asya’dan Avrupa’ya ilerlemiş savaşı bir kabile.
• Kuman hakanı Könçek han Ruslar ile mücadlee etmiş Novgorad Prensini kaçırması İgor destanına konu olmuştur.
• Sonunda Kıpçakların tabiyesine girmişlerdir.

Kıpçaklar

• En kalabalık Türk topluluğu olduğu için bölgedeki herkese Kıpçak denilmiştir
• Kumanları ve Peçenekleri hakimiyeti altına aldılar.
• 1223′de Altınorda himayesine girerek Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuşlar
• Bugünki Macar topraklarında yaşamışlardır Osmanlı’nın orayı fethinde Türkçe konuşulan bir köye rastlanmıştır.

Bulgarlar

• Atilla’nın torunu Kübrat tarafında 584 yılında Hazar hâkimiyetinde yaşayan Uturgur ve Kuturgur boylarını birleştirerek bunların başına kağan oldu.
• Bulgar kelimesi Türkçe olup Balğamak kökünden gelir.
• Bulgar Türk toplulukları arasında ilk Müslüman olan boydur.

İtil Bulgarları : Kübrat’ın oğlu Kutrağ Han kendine bağlı  kitleler ile İtil bölgesine gider. Tatarlar bunların bakiyesidir.

Tuna Bulgarları : Kutrağ Han oğlu Asparah kendisine bağlı kitleler ile Tuna bölgesine göç eder burada güçlü bir devlet vücuda getirir İstanbul’u kuşatsalar da ele geçirememişlerdir. 864′de Pars (Boris) Göktanrı inancını bırakarak Hristiyanlığı kabul eder ve Ortodoks mezhebine dahil olurlar.büyük bir törenle Türk isimlerini bırakarak Hristiyan isimlerini alırlar. Zaman içerisinde dilleri ve kültürleri değişir. Göktürk alfabesi yerine Kiril Alfabesini kullanmaya başlarlar. 923 yılında Simeo Han tören ile Han unvanını bırakarak çar unvanını alır.

Macarlar

6 Türk 1 Finli boydan meydana gelir ve ufa bölgesinde yaşarlar

Geçen zamanda Macar ovasına yerleşmişlerdir.

Başlarında Atilla’nın torunu Arpad Han vardı.

1000 yılında Macarlar Göktanrı inancını bırakarak Hristiyan olmuşlar ve Katolik mezhebine dahil olmuşlardır.

Göktürk alfabesini bırakıp Latin alfabesine kullanmaya başlamışlardır.