Demiryolu

Ulaşım sistemlerindeki gelişmeler, sanayi ile ilgili gelişmelere paralel olarak 19. Yüzyıl başlarından itibaren ortaya çıkmaya başlamıştır. Modern ulaşım araçlarından biri de demiryoludur. Vagonlar ilk olarak 16. Yüzyılda Fransa’da kullanılmıştır.

Öte yandan buhar gücünün demiryollarına uygulanması 19. Yüzyılda İngiltere’de olmuştur. Modern anlamdaki demiryolu ise 1830’da Liverpool-Manchester hattı ile olmuştur. İlk hatlar eşya taşıma için yapılmış olup sonraları yolcu nakli için düzenlenmiştir.

Demiryolunun, deniz yollarına rakip olarak yeryüzünde yaygınlaşması iktisadi, siyasi, askeri, sosyal, alanlarda yeni bir dönemi açılmasına neden olmuştur. Yeryüzünde mal ve hizmet arzını o zaman görülmedik şekilde arttırdı. Uygarlık sudan uzak bölgelere taşındı. Rusya, İtalya gibi Osmanlı’da demiryolu konusunda geride kalan ülkelerden olmuştur.

Osmanlı Devleti’ne Demiryollarının Girişi

Osmanlı Devleti’nde demiryolu teşebbüsleri 1830’lu yıllarda başlamasına rağmen ancak 1850’li yıllardan sonra hayata geçebilmiştir. Bu demiryolları İngilizlerin çabasıyla yapılmıştır. İngilizlerin bundaki amaçları, sömürgesi olan Hindistan’a daha kısa yoldan ulaşma ve Rusya’ya karşı Hindistan’ın güvenliğini sağlamaktır.

Osmanlı Devleti’nde yapılan demiryollarını beş safhada değerlendirebiliriz.

1. İngiliz sermayesi ile yapılan inşaat devri
2. Hükümetin inşaat tecrübesi devri yani demir yollarında devletçilik dönemi:
3. Duraklama Devri olarak belirtilen 1787-1788 seneleri
4. Yabancı şirketlerin yeniden imtiyaz devri
5. Hükümetin yabancı şirketlerle çalışma devri

Osmanlı topraklarındaki ilk demiryolu hatları

1. İskenderiye-Kahire Hattı: Osmanlı topraklarında inşa edilen ilk demiryoludur. İngilizlerin girişimiyle yapılmış yapılmıştır. Amaç Hindistan yolunu kısaltmaktır.
2. Köstence-Çernovada Hattı: Osmanlı’nın Avrupa toprakların inşa edilen ilk demiryolu hattıdır.
3. İzmir-Aydın Hattı: İngilizlerin girişimiyle yapılmıştır. İzmir, İngilizler için önemli bir ticaret merkeziydi.
4. Rusçuk-Varna Hattı: Osmanlı bu yol sayesinde Avrupa ile olan ticaretin artacağını düşünmüştür.

Hamidiye-Hicaz Demiryolu

Bu yolun ayrı bir önemi vardır. II. Abdülhamid’in “eski rüyam” dediği bu hat tamamen yerli kaynaklar ve yerli işgücü ile gerçekleşmiştir. Bu hat ile hac yolculukları kolaylaşacak, bölgede çıkabilecek isyanlar önlenebilecekti.

İnşası için yardım kampanyası başlatıldı.  II. Abdülhamit 50.000 lira bağış yaparak kampanyayı başlattı. Birçok kesim bu kampanyaya destek olduğu gibi parası olmayanlarda ücretsiz olarak inşasında çalıştı. Ayrıca komşu Müslüman ülkelerden de yardım alındı. Önemli bir miktarda para toplansa da yeterli değildi devlet karşılamak için ek vergiler koydurdu.

Müslüman mühendisler tarafından gerçekleştirildi.

Bu hat, inşası hızlı bir şekilde, yüksek kalitede ve daha az maliyetle yapıldı.

Osmanlı Devleti’nin en önemli demiryolu başarısı olarak kabul edilse de günümüzde Türkiye sınırları içinde değildir. 1919’da Medine’nin teslim olmasıyla bu hat üzerindeki egemenliği bitti.