Büyük Selçuklu Devleti Tarihi Ders Notları

Sultan Alp Arslan Dönemi

Alp Arslan’ın Sultan Oluşu

Tuğrul Bey, annesi ile evlendiği Çağrı Bey’in oğlu Süleyman’ı veliaht olarak bırakır.
Vezir Amid el- Mülk Süleyman’ı Rey’e getirip tahta çıkarır.
Kutalmış Süleyman’ın sultanlığını kabul etmeyip Rey şehrini kuşatır.
Vezir Kündüri Rey’de Süleyman adına okunan hutbeyi Alp Arslan adına değiştirip Alp Arslan’dan yardım ister.
Alp Arslan’ın öncü birliği Erdem’in birlikleri Kutalmış yener, ardından gelen Alp Arslan savaştan galip çıkarak Kutalmış’ın kardeşi Resul tigin ve oğlunu esir ederken Kutalmış kaçtığı esnada attan düşerek ölür (Ocak 1064 Cesedi Rey şehrine nakil edilerek Tuğrul Bey’in yanına gömüldü)
Nizamü’l-Mülk 7 Aralık 1063’te Alp Arslan’ın veziri oldu. Kündüri idam edildi.
Öte yandan Kirman’da bulunan Melik Kavurd taht mücadelesine katılmak istemişse de Alp Arslan’ın tahta çıktıpını öğrenince onun sultanlığını kabul etmiş.
Bu dönemde Musa (İnanç) Yabgu tahta hak idea etmiştir lakin yakalanarak Alp Arslan’ın gözetimine alınmıştır.

Birinci Kafkasya ve Anadolu Seferi

Taht mücadelelerini bitip devlet kademelerine düzen verdikten sonra fetihlere başlmıştır.
22 Şubat 1064’ te Büyük bir ordu ile Rey’den ayrıldı
Emir tuğtegin tarafından Anadolu hakkında bilgilendirildi.
Ordusu ikiye ayrıldı kendisi Kafkaslara yönelirken Melikşah ve Nazam’ü-l Mülk Anadolu’ya yürüdü.
Alp Arslan ordusu ile Lori Ermeni topraklarına girerek Giorg ile bir anlaşma yaptı buna göre her yıl vergi vermeyi ve itaat etmeyi kabul etti. ayrıca kızını Sultana veriyor.
Gürcistana doğru ilerleyerek Tiflis ve çoruh arasında ki birçok kaleyi zabt etti
Melikşah’ın kolu ise önceden aldığı yerlerin yanına hıristiyanlıgın merkezlerinden biri olan Meryem-Nişin’i ele geçirdi
İki ordu daha sonra birleşip Ani şehrinin önüne geldiler
Ani Ermeni krallığının başkenti olmasından ötürü çok güçlü bir savunmaya sahip, Yüksek kale duvarlarının önünde suyla dolu hendekler mevcut.
Bir hayli uğraştan sonra şehir düştü ve ele geçirildi.
Alp Arslan’ın kardeşi Kavurd’un isyankar tavırları yüzünden Sefer sonlandırılıp Rey’e dönüldü
Bu büyük sefer önceki akınlardan çok daha etkili olmuş bizan içlerine girildiği gibi ekonomik olarak Bizans için kayıplara yol açtı
Halife Ebu’l-Feth (Fetih Babası) unvanı vermiş Alp Arslan’a

Melik Kavurd ve İsyanları

Kirman ve çevresinin zaptı Alp Arslan’ın kardeşi Kirman’a verilmişti.
Kirman’ın kuzeyini güneyini ve batısını ele geçirmişi güneyde bulunan Germsir eşkıyaları ile başa çıkamayınca bir düğün sırasında hepsini öldürmüş.
Temmuz 1066’ da Radgan’da Alp Arsan, oğlu Melikşah’ı veliaht ilan etmesiyle Kavurd Kirman’da kendine adına sikke bastırıp, hutbe okutmaya başlayarak bağımsızlığını ilan ediyordu.
1067’de Kirmana giden Alp Arslan af dileyen Kavurd’u bir kez daha affetti ve Kirman’ın idaresini ona bıraktı.

Emirlerin Anadolu Gazaları

Sultan Alp Arslan İran’da bir takım olayları yatıştırmak ve sorunları çözmekle uğraşırken Selçuklu emirleri ve Türkmen beyleri Anadolu’ya akınlara devam ettiler.
1065 Salar-ı Horasan 3 Kez urfayı kuşatmış sayısız gainmet ve esirle bölgeden ayrılmış
Diyarbekir önüne gelindiğinde ise anlaşma vaadiyle şehre davet edilip öldürüldü.
1066 yılında Hacip Gümüş tegin ile Afşin anadoluya akınlara başladılar burada başarılı falitetlerden sonra ahlata döndüler bu esnada çıkan kavgada Afşin Gümüş Tegini öldürdü.
Alp Arslan korkusuyla Afşin batıya doğru ilerleyerek Bizans topraklarına akınlar yaptı.
1068’de Alp Arslan’ın kendisini affettiği mektubunu aldı ve anadoludan ayrıldı.

İkinci Kafkasya Seferi

1067’ de Alp Arslan büyük bir ordu ile Horasan’dan ayrılarak ikinci defa Aras nehrini geçti ve Kafkaslara girdi.
Emir sevtegin öncü kuvetlerde
1068’ de elde edilen topraklarla burada Selçuklu uç beyliği kuruldu.
Seferin amacı Anadolu’ya girmek
Doğuda karahanlı hükümdarı ebu ishak bin İbrahim el nasr’ın ölmesiyle derhal geri dönek zorunda kaldı.
Ordunun yarısını Anadolu sınırlarında bırakarak şehzadelere anadoluya seferler düzenleme görevi verdi.

Bizans’ın Türk akınlarına Mukabelesi

Bizanslılar iyi muhafaza edilemeyen ve tehlikeye düşen Anadoluyu kurtarmak için Romanos Diogenes’i imparatorluk tahtına çıkardılar.
Kapadokyadan gelen askerler ve ücretli Uz ve Peçenek askerlerinden oluşan ordusu ile Suriyeye doğru yola çıktı
Bu esnada Niksar’ın Türkler tarafından zapt edildiği haberi gelinde Niksar’a doğru gitmeye başladı.
Divriği’nde karşılaşan iki ordunın savaşında Türkler mağlup oldu.
Ardından Güneye inerek burda bazı fetihler yapım geri çekildi kışın gelmesi, geri dönüş yolunun kapanmaya başlaması, askerlerin yiyecek ihtiyacı
Peşinden Afşin Amorion (Eskişehir) Feth etmiş
İmparator Askerlerini dağıtarak istanbula dönmüş

İkinci Kavurd İsyanı

1068 yılında Kavurd Fars valisi Fazlüye ile birleşerek isyan etti.
Sultan Alp Arslan ilk önce Fazlüye’nin üzerine gitti kaleye kapanan Fazlüye’nin çıkmasını beklemeyerek görevi Nizamü’l-Mülk’e verdi ve kendisi Kirmana doğru hareket etti Vezir bir hile ile dışarı çıkarttığı Fazlüyeyi esir edip Alp Arslana götürdü burada sultandan özür dileyerek hayatı bağışlandı ve ölümüne kadar hapsettirildi.
Kavurd’u almak için Melik şah Berdsir’i kuşattı
Kavurd Alp Arslan’ın askerlerine mektup yazarak onları vaatlerle kandırdı ve ani bir darbe ile onlar anlaşmıştı nitekim sadık adamlarından birisi durumu Alp Arslan’a bildirince Alp Arslan ihanete girenlerin hepsini öldürttü nitekim durumun ciddiyeti karsısında geri çekilmek zorunda kaldı. (1069)
Daha sonra Kavur’un oğlu Sultan- Şah babası ile savaşıp Kirmanı yönetmek istediğini söyledi ve Sultandan ordu alıp babasının üzerine yürüdüyse de başarısız oldu.
Sultan Kafkasya’dan döndükten sonra Emiri Fazlün Gürcü kral Bograt’a esir düştü Bunun akabinde sultan Emir savtegini bölgeye gönderdi. Savtegin Gürcü kralı yenerek Fazlün’ü kurtardı ve Emirliğinin başına geçti.

Emirlerin Anadolu Gazalarına Devamı

1069 yılında Türklerin çeşitli sahalarda Bizans’a hücum ettiğini görüyoruz (Afşin, Sanduk, Türkman)
Romanos Diogones Türk akınlarını durdurmak ve Anadolu’yu mahfaza etmek için ikinci kez sefere çıkar.
Amacı Türklerin Hareket üssü olan Ahlat ve bölgede ki kaleleri ele geçirip Türkleri Anadoludan çıkarmak
Kayseri’ye kadar ilerleyerek bölgedeki Türkleri çıkardı.
İmparator harput’u geçtikten sonra Konya’nın düştüğü haberini alınca Türklerin geri dönüş yolunu kesmek amacıyla geri dönerek kayseriyle geldi. Nitekim Türkler bunun haberini aldılar ve Kilikya geçitlerinden geçerek güneyden Halep’e vardılar.
İmparator 2. Seferinde de Türklere karşı kesin bir başarı kazanamadan geri döndü.
İmparator Türk akınlarına karşı Manuel Komnenos adlı kumandanını kuvvetli bir orduyla Anadolu’ya gönderdi
Alp Arslan’ın eniştesi olan Erbasgan Kavurd isyanında kavurdu destekleyenler arasında olmasından Sultan ile arası açılmış çok sayıda Türkmen ile Anadolu’ya kaçan Erbashan’nın peşine Sultan Afşin’i yolladı. Sivas’ da Manuel tarafından önü kesilen Erbasgan savaşıp Manuel’i esir etmişse de durumu anlatıp İstanbul’a giderek beraberindekilerle Bizans’a sığınmış öte yandan Afşin de onun peşinden Boğaz’a kadar ilerledi ve İmparatora elçi göndererek Sultan adına Erbasgan ve beraberindekilerin geri verilmesini istedi. Bu istek reddedilince geri ahlat’ dönerek durumu Sultana bildirdi.

Malazgirt Savaşı

Mısıra hâkim olması istenen ve davet edilen Alp Arslan bu sefer için yola çıkar. (1070)
Azerbaycan üzerinden Anadolu’ya girerek Malazgirt kalesini zapt etti.
Diyarbakır’a gelerek Tulhum ve Siverek kalelerini ele geçirdi
Bulgar kralının oğlu idaresinde ki Urfa’ya önüne geldi (Mart 1071) şehri 3 defa kuşatmasına rağmen alamadılar burada zaman kaybetmek istemeyen Alp Arslan kuşatmayı kaldırarak Halep üzerine yürüdü
Halep’te şehri kuşatır fakat Müslüman kanı dökmek istemediğinden hücumlarını sıklaştırmadı. Nihayet Emir Mahmut teslim olup Sultandan af dilemiş. Alp Arslan Halep’te ki hutbeyi Selçuklular adına okutmaya başlayıp şehrin idaresine Mahmut’u bırakmış.
Halep’ten ayrılarak Mısıra gitmek üzere Şam’a hareket etti bu esnada İmparatordan bir mektup almış buna göre Malazgirt, Ahlas, Erciş Bizans’a verilecek aksi takdirde Hükümdar buraları almak için harekete geçeceğini bildiriyordu. Mektubu getiren elçiyi Red cevabı ile geri gönderdi.
Gerçektendi imparator 100-200 bin kişilik Peçenek-Uz-Türk-Bulgar-Ermeni-Gürcü-Frank-Alman-Slav birliklerinden meydana gelen bir orduyla harekete geçmişti.
Malazgirt kalesini almış buradakileri kılıçtan geçirmiş.
Bu sırada Sultan Alp Arslan Süratle harekete geçti Fırat’ı geçerken ordusunda bulunan at ve develerden çoğu boğulmuş ağırlıklarından bir kısmı yok olmuştu. Ancak Urfa valisi şehirlinin Bizanslılar tarafından zapt edilmemesi için Selçuklu ordusunun at, katır ve iaşe malzemeleri verdi.
Sultan Yaşlı İran askerlerini dağıttı
Hatununu, çocuklarını ve Hazinesini Nizamü’l-Mülk ile Hamedan’a gönderdi.
40-50 bin kişilik bir ordu Selçuklu ordusu
Bizans öncü kuvvetleri her seferinde mağlup olmuş bunlardan birinde kazanılan büyük bir hac zafer simgesi olarak halifeye gönderilmiş.
İki ordu arasında ki sayı farkı nedeniyle alp Arslan Meydan muharebesi yapmakta kuşkuları vardı.
Görünüşte sulh teklifi sunmak hakikatte ise Bizans ordusunun durumunu öğrenmek için Abbasi halifesinin elçisini ve Emir savtegini elçi olarak gönderi. Bu heyet kötü karşılandı “hayvanlarınız hamedanda kışlaya bilir ama siz nerde kışlarsınız bilemem”
Beyaz bir giysi giyerek “Ölürsem kefenim bu olsun demiş”
Ölmesi durumunda yerine oğlu Melik Şah’ın geçmesini vasiyet etmiş.
26 Ağustos 1071’ Cuma günü Ahlat ve Malazgirt arasında bulunan Rahva ovasında Mücadele başladı Sahte ricat ile Bizans ordusun tuzağa düşürüp bozguna uğratmıştır.
İmparator esir edilerek bir anlaşma yapılmıştır. Buna göre:

İmparator kendisinin kurtuluş akçası olarak bir buçuk milyon altın verecek
Bizans her yıl Selçuklu devletine 360.000 aldın ödeyecek
Bizasn’ın elinde bulunan tüm Müslüman esirler serbest bırakılacak
İhtiyaç halinde Bizans Selçukluya askeri destek verecek.
Urfa, Menbic, Antakya, Malazgirt Selçuklu devletine verilecek.

Savaşın Sonuçları:

Bizans Ordusu Malazgirt’ te imha edildiği için Anadolu’ya akınlarda ciddi bir direniş ile karşılaşılmadı.
Fethedilen yerlere Türklerin yerleşip Anadolu’nun Türkleşmesi sağlandı.
Bozkır yaşayış ve düşüncesi yerine toprağa bağlı yeni bir toplum haline dönüşüm
Haçlı seferlerinin meydana gelmesinde başlıca neden olmuştur

Romanos Diogenes serbest bırakıldı fakat İstanbul’a döndüğünde yerine Mikhail Dukas İmparator ilan edilmişti. Tahtını geri almak için mücadele etse de gözlerine mil çekilip ölür.

Alp Arslan’ın ölümü

Sultan Karamanlılar üzerine sefere gittiği sırada yolda Berzem kalesini kuşattılar Burada ki komutan Yusuf el Harezmî kaleyi daha fazla muhafaza edemeyeceğini anlayınca suikast planlamış ve Selçukluya teslim olmuş. Sultan’ın karşısına çıkarıldığında çizmesinde sakladığı bıçağı çıkarıp sultanı yaralamayı başarmıştır (20 Kasım 1072). Sultan yaraları sebebiyle 24 Kasım 1072’ de (40-41 yaşlarında) ölmüştür. Alp Arslan Merv’ deki Babası’nın Türbesine gömüldü.

Sultan Melikşah Dönemi ve Kavurd İSyanı

Küçük yaşlarından itibaren devlet kademelerinde görev yapmış babasıyla sefere çıkmış evlatları arasında en büyüğü olmamasına rağmen kabiliyetleri sayesinde veliaht olmuştur.

Tahta çıkmasında Nizamül- mülk’ün etkili olmuş. Tahta çıktıktan sonra askerlerin maaşlarını artırmıştır.

Alp Arslan’ın ölümüyle Karahanlı ve Gazneliler Selçuklu Devleti’ne Saldırılar (1072)

I.nasır Önce tirmiz’ e sonrada Belh ‘i zabt etmiş bunun üzerine Ayaz Belth’e dönerek Nasır ile mücadele etmişse de yenilmiştir. (1073)

Diğer taraftan Gazneliler de Osman b. Çağrı’nın Ciğilkent şehrine taaruz edip Osman’ı esir ettiler.

Tüm bunların yanı Sıra Melikşah için En büyük tehlike Kirman’daki amcası Kavurd’dan gelmiştir Alp Arslan’ın ölümü üzerine saltanatta hak idea ederek ayaklanmıştır. Melikşah vezirinin tavsiyesine uyarak ilk iş olarak iç deki sorunu yani kavur sorunu çözmeğe karar vermiş. Rey şehri için yola çıkan kavurd Melikşah’dan iki gün sonra şehre ulaştı melikşah burada para dağıtarak bölgedeki yerel güçlerin kavurd ile birleşmesini önledi. Kavurd’ın öncü kuvvetleri ile Savtegin çapıştılar ve melikşah kuvvetleri kazandı. Asıl ordular ise Kerec’de karşılaştılar ve melikşah savaşı kazanır (Nisan 1073) Esir edilen kavurd yay kirişi ile boğularak öldürülür fakat yüzüğündeki zehri içti diye açıklanır bunda ki sebep ordunun içinde ki kavurd destekçileridir . ayrıca bu savaşın sonunda Halife Melikşah’ı tanımış ve ona bazı lakaplar vermiştir.

Melikşah içteki ayaklanmayı çözdükten sonra KArahanlı ve gezneli sorununu çözmeye yöneldi ilk iş olarak Belh ve Tırmız’e ilerledi buraları zapt etti burada Karahanlı hükümdarının kardeşini esir ettiysede daha sonra serbets bıraktı. ardından Semerkant üzerine gidildi Karahanlı hükümdarı Nasır aff dilemesiyle anlaşma yapıldı. Nasır düşmanca politikalar izmemesi karşıolıgında tahtında oturacaktı.(1074)

KArahanlılardan sonra sıranın kendisine geldigni anlayan gazne hükümdarı devle İbrahim barış yollarına yönelmiş Osman bin çağrıyı serbet bıraktığı gibi Melikşah’ın kızını veliahtı Mesudla evlednirlir. Ayrıca sultana birçok hediye gönderir. Bu suretle gaznelilier sorunu ortadan kalkar.

Suriye’nin fethi

Suriye bölgesine ilk gelenler 1063 yılında Han-oğlu harun’un idaresindeki Türkmenler idi.

Bu birlikleri biz MAhmud’un hizmetlerine girerek Halep’in alınmasında (1065) ki etkisiyle tanıyoruz.

1070 yılında Kurlu ve Atsız adlı emirlein faaliyetlerini bu bölgede yürüttüklerini biliyoruz. Burada atsız bey Kudüs kuşatıp Hutbeyi Abbasi haligesi ve Selçıklu sultanı adına oktturdu.(1071)

Bögedki birçok yere hakimi olduktan sonra Mısırı ele geçirmeye karar verir ancak bu seferde başarısız olur çok agır bir yenilgi alır bunun akabinde başta kudüs olmak üzere bazı yerlerde hutbe tekrar fatimi halifesi adına okutuldu. Geri dönen atsız Kudüs’e girerek tekrar kudüs’ü alır.

Melikşah Atsız’ın Mısır’da yenilmesi üzerine bölğegeye kardeşi Tutuşu gönderir. Fakat Atsız sultana para ve hediyeler göndererek ona baglılıgnı bildirince tutuş’u geri çekti.

Atsız üzerine gelen Fatimi ordusu ile mücadele edemeyeceğini anlayınca tutuşdan yardım ister. Tutuş’un gelişini haber alan Fatimi ordusu mukavemet etmeden geri çekilir. Tutuş burada kendi hakimiyetini sağlamak için Atsız beği öldürür ve burada suriye Selçuklularının temelini atar.

Sultan Melikşah devrinde anadlolu

Alp Arslan döneminki politika devam ettirilmiş Bizan içindeki karışıklıklardan yararlanılarak İzmit’e kadar ilerlendi. Burada Emir Porsuk Melikşahın emriyle Kutalmış’ın oğlu Mansuru öldürmüştür amacı anadoluda faaliyetler yürtüü bağımsızlık için isyan tehlikesi.

Abisinin ölümü ve Bizanstaki müttefiginin tahta geçmesi üzerine Kutlamış oğlu Süleyman-şah iznik ve etrafındaki kaleleri terk etmemiş burlara iyice yerleşmiştir. Burası Türkiye Selçuklularının merkezi oluyordu (1075 yada 1080) Süleyman-

Ayaz : Belh emiri ve Melikşah’ın kardeşi

Ebu Hasan 1. Nasr : Batı Karahanlı hükümdarı

Emirül-Umera Osman bin Çağrı : Toharistan Hakimi Melikşah’ın amcası Gazneliiere esir oluyor

Sultan-şah ve Turan-şah : Kardeşler Kirman Melikleri