Ahlatşahlar Beyliği

Ahlatşahlar (Sökmenliler Beyliği) (1100-1207), Hilat ve Van gölü çevresinde 12. yüzyılın başlarında hüküm sürmüş I. Dönem Anadolu Beyliklerinden biridir.

Ahlatşahların Kuruluşu

Ahlatşahlar’ın kurucu Sökmen El Kutbi zekası ve becerisiyle kısa zaman içinde Selçuklu Sultanı Muhammed Tapar’ın en önemli kumandanlarının arasına girdi. Kısa bir süre sonrada adaleti ve cesareti ile nam salmış olan Kutbi halk tarafından oldukça sevilen biri haline geldi.

Ahlatın, Mervani hükümdarı istilasına uğramaya başlaması ile birlikte Ahlat halkı adaleti ile nam salmış olan Sökmen el-Kutbî’yi bölgeye davet etmişlerdir. Bundan sonra bölgeye gelen Sökmen, savaşmadan şehri almayı başarmıştır.  Muhammed Tapar ile Berkyaruk arasındaki taht mücadelesinde  Muhammed Tapar desteklemiş olmasının da etkisiyle kendisine Ahlat çevresi ikta olarak verilmiştir. Böylelikle Sökmenliler Beyliğinin temelleri bu vesileyle atılmış oldu.

Mehmet Tapar’ın emriyle Haçlılara karşı Urfa üzerine başlatılan seferin içinde bulunmuş fakat önemli bir başarı elde edememiş. 1112’de Haçlılarla mücadele ettiği sıralarda hastalanıp öldü. Sökmen’den sonra; Ahlatşahlar’ın başına, oğlu İbrahim, onun vefatından sonra diğer oğlu Ahmed, Ahmed’den sonra ise 1128’te nihayet II. Sökmen Bey geçti. onun dönemi beyliğin en güçlü olduğu dönem oldu. II. Sökmen’nin ölmesiyle beylik güç kaybetmeye başladı.

Beylik Gücünü Kaybediyor

Ahlatşahlar askeri güçlerini kaybettiklerinde Artuklularla ve Saltuklularla evlilik yoluyla akrabalık kurarak varlıklarını devam ettirdiler. Ahlatın maden ve ticaret zenginliği nedeniyle  çevredeki hükümdarların bölgeye ilgi duymasını sağladı. II. Sökmen’in ölümünden sonra  Selahaddin Eyyübi bir çok defa Ahlatı ele geçirmeye çalışmıştır. Ahlatlılar, Pehlivan ile Eyyubi’yi karşı karşıya getirip topraklarını korumuşlardır. Ancak 1207 gelindiğinde iç ve dış mücadeleler yüzünden zayıflayıp Eyyubi hakimiyetine girmiştir.

Ahlat’ta Eyyubi hakimiyetinden sonra Celalettin Harezmşah hakimiyeti başladı. Alaaddin Keykubat, Yassı Çemen savaşından sonra Ahlat bölgesini hakimiyetine kattı. Validesultanların ihtirası devletin zayıflamasına neden oldun.

Ahlatşahlar Deniz ticaretinde ve tarım alanında önemli gelirlere sahipler. Öyle ki ahilik teşkilatının ilk örnekleri Ahlatşahlar’da gözükmüştür.

57 yıllık hükümdarlığı boyunca en parlak devrini II. Sökmen Bey zamanında yaşamıştır.

 I. Dönem Anadolu Beyliklerinden birisidir.

Silvan Eyyubi Hükümdarı olan Necmeddin Eyyubi 1207 senesinde Beyliğin kalbi olan Ahlat’ı teslim alarak Ahlatşahlar (Sökmenliler) devletine son vermiştir.

Sökmen daha sonra Haçlılara karşı yapılan savaşlara iştirak etti ve Haçlılar üzerine tertip edilen bir sefer sırasında öldü.

Azerbaycan Meliki Kutbüddin İsmâil İlarslan’ın Türk asıllı memlük emîrlerinden biri olduğu için el-Kutbî lakabıyla anılır

Kutbüddin İsmâil’in 488’de (1095) ölümü üzerine Sökmen, onun oğlu Mevdûd’un hizmetine girdi

Fakat Mevdûd’un da 1102 yılında beklenmedik bir zamanda ölümü ile Azerbaycan meliklerinin soyu kesildi. Bunun üzerine Sökmen el-Kutbî, diğer bazı emîrleriyle birlikte Muhammed Tapar’ın hizmetine girdi.

Tapar ile Berkyaruk arasındaki saltanat mücadeleleri bütün şiddetiyle devam ediyordu. Ancak 1104’te barış yapıldı; on iki yıl süren ve imparatorluğu zayıf düşüren uzun mücadele böylece sona ermiş oldu

Mervânoğulları’nın zulmünden bıkan Ahlat halkı, adalet ve dirayetini duydukları Sökmen’i 1100 yılında çağırıp şehri ona teslim etmişlerdir