1961 Anayasası
Demokrat Parti hükümetine yapılan 27 Mayıs hareketiyle ortaya çıkan anayasadır. 1961 Anayasası’nın hazırlanmasında Bonn Anayasası ve İtalyan Anayasası ile Fransız Anayasal sisteminin etkileri hissedilmiştir. Bu anayasa Türk demokrasi tarihinde bir ilk olarak 9 Temmuz 1961’de halkoyuna sunulmuştur. Oylamaya katılım % 80 düzeyinde olmuştur. Oylama sonucu ise % 61.5 evet, % 38.5 hayır olarak kesin sonuçlar ilan edilmiştir.
1961 Anayasası’nın Özellikleri (9 Temmuz 1961)
- İki meclisli parlamento (Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu) sistemini kabul edilmiştir.
- Kuvvetler ayrılığı prensibi getirildi.
- Yürütme organı Cumhurbaşkanı ve Bakanlar kurulu tarafından oluşur.
- Meclis yasaların kabulünde son söze sahiptir
- Hukuk devleti ilkesi benimsenmiştir
- Sosyal devlet anlayışı benimsenmiştir
- Seçimlerin serbest, gizli, eşit, tek dereceli genel oy ilkelerine göre yapılacağı belirtilmiştir
- Çoğunlukçu demokrasi anlayışından çoğulcu demokrasi anlayışına geçildi
- Temel hak ve hürriyetlerle ilgili geniş düzenlemeler yer verilmiştir
- Üniversitelere ve TRT’ye özerk statü tanındı
- Anayasa Mahkemesi kuruldu
- DPT kuruldu
- Milli Birlik Komitesi kuruldu.
1961 Anayasası’nda 1971-1973 Ara Rejimleriyle Yapılan Rötuşlar
Bu değişikliklerin ana nedeni 1961 Anayasası’nın devlet otoritesini zayıflattığı ve devleti güçsüz kılmasıdır.
- Bakanlar kuruluna KHK çıkarma yetkisi verilerek yürütme güçlendirilmiştir
- Temel haklara sınırlama getirilmiştir
- Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kurularak askerlerle idari işlemler Danıştay’ın görevinden çıkartılmıştır
- Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulmuş
- TRT’nin özerkliği kaldırılmış üniversitelerin özerkliği azaltılmıştır
